Het
waren toen zeer dramatische tijden!!! Zo wat overal op de wereld sloeg
het Noodlot toe. Daar was het knelehuis van Stalingrad: 23 augustus 1942
– 2 februari 1943). Op 6 Juni 1944 waren de Geallieerden geland op
Normandië.
*
1943!!!
het was in de vroege Lente, toen onze Pa, nauwelijks 39 jaar jong,
stierf. Dag op dag de zaterdag, nadat hij de week daarvoor een banale
verkoudheid had opgedaan in gedwongen dienst van de Bezetter die overal
in de bezette landen alle boerenpaarden opeiste voor de frontdienst. Het
was een zonnige dag, die 20ste Maart, toen we daar, daar,
tegen 5 uur in de namiddag, met ons Ma, kapot van verdriet, en wij
allemaal, de 5 kinderen, rond dat sterfbed stonden, zaten of hingen.
Grote Broer was toen net geen 16, de jongste amper 4.
Fleurus, had de Dokter gezegd. Na 7 dagen ‘moet het keren’. En dat was het dan. Wij hadden de maand, ervoor, bijna dag op dag, mijn 8de verjaardag mogen vieren: met koekeboterhammen voor de hele familie. En dat na drie jaar oorlog!
Hoe
ons Ma de rest van de oorlog, zowel als de overige 37 jaar va haar
dagen zonder liefhebbende en toegewijde kostwinner heeft kunnen
overleven, dat weten vooral Onze Live Heer en de talrijke Ooms en Tantes
van toen, lang geleden.
Maar
wij, de 3 jongsten, waren wel onze beste speelkameraad kwijt. We kregen
er in de plaats, veel levenslang verdriet voor. En dat had niets te
zien met in Duitsland en de rest van de wereld zou gebeuren.
**
*
‘De aanslag moet er komen, coûte que coûte’.
*
*
Duitsland herdenkt de 75ste verjaardag van de aanslag op Adolf Hitler. De controverse is terug.
**
*
‘Ze zijn een voorbeeld voor mij’, zo roemde bondskanselier Angela Merkel de mannen van de ’20ste Juli’, de officieren en burgers die 75 jaar geleden,
**
Kolonel Claus Schenk
*
Claus Schenk Graf von Stauffenberg erop uit stuurden om een aanslag te plegen op Adolf Hitler. De 36-jarige officier kwam als deelnemer aan de ‘Lagebesprechungen’ (besprekingen van de militaire toestand) in de zwaar bewaakte Wolfsschanze bij
**
Rastenburg
in Oost-Pruisen (vandaag het Poolse Kętrzyn) fysiek het dichtst bij Hitler.
**
*
Hij
was dus de aangewezen persoon (oorlogsinvalide) om een aanslag uit te
voeren op de ‘Führer’ en ‘Oberbefehlshaber’ van de ‘Wehrmacht’.
**
*
‘Kliek van ambitieuze officieren’
De
bedoeling van de samenzweerders bestond erin om onmiddellijk na de dood
van de dictator vanuit het Bendlerblock, zetel van het ‘Allgemeines
Heeresamt’ in Berlijn, het ‘Ersatzleger’ (reserveleger) in beweging te
zetten in wat
**
Operation Walküre
*
heette.
Na de arrestatie van de kopstukken van de nazipartij en de SS zou een
antinazistische regering uitgeroepen worden. De aanslag verwondde Hitler
slechts licht, de eraan gekoppelde staatsgreep was bijgevolg gedoemd om
te mislukken. Stauffenberg en andere officieren werden diezelfde avond
geëxecuteerd op bevel van generaal Friedrich Fromm, de bevelhebber van
het ‘Ersatzheer’, die daarmee zijn eigen betrokkenheid bij het complot
wilde verdonkeremanen.
Zo klein was het ‘kliekje’ nu ook weer niet en het omvatte niet alleen officieren.
Hitler
had het op de avond van 20 juli 1944 in een radiotoespraak tot het
Duitse volk over ‘Eine ganze kleine Clique ehrgeiziger, gewissenloser
und zugleich unvernünftiger, verbrecherisch-dummer Offiziere’ [Een zeer
kleine kliek ambitieuze, gewetenloze en terzelfdertijd verstandeloze,
misdadig domme officieren] . Zo klein was het ‘kliekje’ nu ook weer niet
en het omvatte niet alleen officieren. Er waren grote namen uit het
burgerlijke leven bij betrokken, zoals Carl Goerdeler, voormalig
burgemeester van Leipzig.
Het
regime zette 400 speurders aan het werk om het netwerk achter de
aanslag en de plannen voor een staatsgreep te ontrafelen. Vele
tientallen samenzweerders, officieren zowel als hooggeplaatste burgers,
kwamen in het Volksgerichtshof te Berlijn oog in oog te staan met een
schuimbekkende Roland Freisler, de ‘bloedrechter’ die de meesten onder
hen tot de dood door ophanging veroordeelde.
Van verraders tot helden
Betekent dit dat de mannen van de ’20. Juli’ goede democraten waren?
Dit zijn in een notendop de belangrijkste feiten.
Wat waren de motieven, de beweegredenen van de samenzweerders? Heeft Merkel het bij het rechte eind door hen te bezweren als voorbeelden in een tijd waarin naar haar eigen zeggen ‘verzet tegen extreemrechts’
is geboden? Verplicht de herinnering aan de ’20. Juli’ ‘uns allen
Tendenzen entgegenzustellen, die die Demokratie zerstören wollen.’ [ons
tegen alle tendensen op te stellen, die de democratie willen
vernietigen]? Betekent dit dat de mannen van de ’20. Juli’ goede
democraten waren? Zou hun denken gepast hebben in de
‘freiheitlich-demokratische Grundordnung’ van de Bondsrepubliek
Duitsland?
*
Over
hun motieven, en in het bijzonder die van Stauffenberg als spilfiguur
van de mislukte aanslag en staatsgreep, is weer een controverse ontstaan
naar aanleiding van de recent verschenen biografie Stauffenberg.
Porträt eines Attentäters van de hand van Thomas Karlauf. Ik zeg wel
degelijk ‘weer’, want zelfs in de eerste jaren na de oorlog werden
Stauffenberg en zijn medestanders nog gezien als verraders.
In de ogen van vele gewone Duitsers vocht Duitsland voor zijn overleven
in de zomer van 1944, toen de krijgskansen al geruime tijd in zijn
nadeel gekeerd waren. Een eventueel gelukte aanslag op Hitler zou in die
optiek een verdere verzwakking van het front hebben betekend.
Aan
dat beeld hielden vele mensen ook na de capitulatie en de ondergang van
het Duitse Rijk vast. Pas toen de Bondsrepubliek Duitsland zich begon
te consolideren in de jaren 50 en de mannen van de ’20. Juli’ tot helden
uitriep, stelden ze hun beeld over hen bij. Ook vele officieren, zelfs
niet-Hitler-gezinde, vonden het niet kunnen, tot lang na de oorlog, dat
collega’s hun eed van trouw aan de ‘Führer’ hadden gebroken en hun
stempel op het oorlogsbeleid hadden willen drukken in plaats van bij hun
militaire leest te blijven.
Geweten
De
laatste decennia waren de mannen van de ’20. Juli’ uitgegroeid tot
symboolfiguren van een beter Duitsland. Ze hadden de eer van de Duitse
natie gered door tot het uiterste te gaan. Dat denkbeeld spreekt ook uit
de woorden van Merkel ‘dass sie ihrem Gewissen folgen, und damit haben
sie einen Teil der Geschichte Deutschlands geprägt, der ansonsten durch
die Dunkelheit des Nationalsozialismus bestimmt war.’ [dat ze hun
geweten volgen, en dat ze daardoor een stempel hebben gedrukt op een
deel van de geschiedenis van Duitsland dat anders door de duisternis van
het nationaalsocialisme was bepaald]. De samenzweerders zou ook dank
toekomen ‘denn unser Grundgesetz hätte ohne solche Taten vielleicht
nicht so entstehen können’ [want onze grondwet had zonder zulke daden
misschien niet zo kunnen ontstaan].
Zelfs de DDR, de Oost-Duitse communistische staat, was heel wat nuchterder in haar oordeel over Stauffenberg
Hadden
de mannen van de ’20. Juli’ inderdaad een staat als de Bondsrepubliek
met zo een grondwet voor ogen? Natuurlijk niet. Zelfs de DDR, de
Oost-Duitse communistische staat, was heel wat nuchterder in haar
oordeel over Stauffenberg en aanverwanten: ‘reactionaire geesten’ waren
ze, behorend tot de klasse van de ‘Junker’ (adellijke
grootgrondbezitters) of de hogere, nationaal-conservatieve burgerij. Pas
in de jaren 80 heeft de DDR — met de herontdekking van Pruisen —
Stauffenberg en de andere opstandige officieren leren waarderen als een
deel van de ‘Widerstand’ die meer omvatte dan het heilig verklaarde
communistische verzet.
Krijgspolitiek
**
Ludwig Beck
(1880-20 juli 1944)
*
die al in 1938 plannen maakte om Hitler af te zetten.
Over
de motieven van Stauffenberg werd zelden gediscuteerd in de
Bondsrepubliek. ‘Der 20. Juli’ was in zijn abstractie het symbool van
een eervol Duitsland geworden. Nu heeft Karlauf (auteur) weer de knuppel
in het hoenderhok gegooid door de achtergrond van Stauffenberg te
belichten. De officier zou bevangen geweest zijn in een elitair denken
dat nog versterkt was geworden door zijn behoren tot de
Stefan-George-Kreis, de in geheimzinnigheid gehulde kring rond de
dichter
**
Stefan George
(1868-1933)
die
als een profeet en verkondiger van een groots Reich werd gezien.
Stauffenberg had zich ook kunnen vinden in de nationale wederopstanding
zoals die door Hitler beloofd en aanvankelijk met succes doorgevoerd
werd.
Pas
vanaf de zomer van 1942, toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog
tegen de Sovjet-Unie niet meer zou kunnen winnen, begon Stauffenberg
zich af te keren van Hitlers krijgspolitiek. Dat gold ook voor
verschillende generaals en officieren die zich aansloten bij het
militaire verzet. Uitzonderingen waren infanteriegeneraal Friedrich
Olbricht, de overste van Stauffenberg, en kolonel-generaal Ludwig Beck.
Olbricht was vanaf het begin tegen Hitler gekant, maar wordt in de
Hollywood-productie Valkyrie (waarin Tom Cruise Stauffenberg speelt)
weggezet als een idioot omdat hij op 20 juli teveel zou getalmd hebben.
In waarheid wilde hij zeker zijn dat Hitler dood was vooraleer het
‘Ersatzheer’ opnieuw (na een eerdere ‘repetitie’) in te schakelen.
Ludwig Beck smeedde al in de zomer van 1938 plannen om Hitler aan de
dijk te zetten, ook al was de ‘Führer’ toen immens populair onder de
bevolking. De ‘oplossing’ van de crisis rond de Sudetenduitse minderheid
van Tsjechoslovakije verhinderde de uitvoering van die gewaagde
plannen. Toch bewondert Karlauf de ‘Entschlossenheit’, de
vastberadenheid, van Stauffenberg om ervoor te gaan, eens dat hij tot
betere inzichten was gekomen.
Signaal
de militaire catastrofe afwenden
De
groep rond Stauffenberg wilde met de uitschakeling van de dictator de
militaire catastrofe afwenden en een betere onderhandelingspositie voor
Duitsland bewerkstelligen. Generaal-majoor Henning von Tresckow, een
kopstuk van de samenzwering, wilde ook een signaal geven aan de
buitenwereld:
‘Das
Attentat muss erfolgen, coûte que coûte (…) Denn es kommt nicht mehr
auf den praktischen Zweck an, sondern darauf, dass die deutsche
Widerstandsbewegung vor der Welt und vor der Geschichte unter Einsatz
des Lebens den entscheidenden Wurf gewagt hat.’ [De aanslag moet
gebeuren koste wat het kost … Want het komt niet meer op het praktische
nut aan, maar daarop dat de Duitse verzetsbeweging voor de ogen van de
wereld en voor de geschiedenis onder inzet van het eigen leven de
beslissende worp heeft gewaagd].
Democratie
De samenzweerders gingen er naïef van uit dat het ‘Reich’ zou kunnen voortbestaan
De
verontwaardiging over de Jodenvervolging was één motief van de
samenzweerders, maar niet het belangrijkste. Het was hen in de eerste
plaats te doen om de redding van Duitsland. De samenzweerders gingen er
naïef van uit dat het ‘Reich’ zou kunnen voortbestaan, ook al hadden de
geallieerden op de Conferentie van Casablanca in januari 1943 de onvoorwaardelijke overgave
(unconditional surrender) ervan gepostuleerd. Het Duitsland dat hen
voor ogen stond, was een autoritair geleid land met een conservatief
maatschappijmodel. Tekenend is een zinsnede uit aantekeningen waarin
Stauffenberg het nationaalsocialistische regime als ‘Herrschaft der Minderwertigen’
[heerschappij van de minderwaardigen] verwerpt. Zou het toeval zijn dat
deze woorden ontleend zijn aan de titel van het boek van Edgar Julius Jung, een aanhanger van de ‘Konservative Revolution’?
Deze
rechts-nationalistische stroming vertoonde wel raakpunten met het
nationaalsocialisme, maar verwierp het als ‘plebejisch’. De
samenzweerders rond Stauffenberg behoorden weliswaar niet tot de
‘Konservative Revolution’, de gedachtestroming die in 1933 met de
machtsovername door Hitler een stille dood was gestorven, maar
conservatief en nationalistisch waren ze alleszins. De vraag is of hen
dat kan verweten worden. Ze waren kinderen van hun tijd, ze waren
opgegroeid in een tijd die gekenmerkt werd door een geloof in de
traditionele machtsinstellingen van de monarchie en de Kerk en in het
standenverschil; onze opvattingen over democratie en mensenrechten
daarentegen zijn in een jarenlang proces gerijpt door de ervaringen van
vorige generaties met de oorlog en het totalitarisme.
Identiteit
De
kleindochter van Stauffenberg, de historica Sophie von Bechtolsheim,
reageert op Karlauf met een eigen boek: Stauffenberg. Mein Grossvater
war kein Attentäter. Haar kritiek is van drieërlei aard. Zo doet het
begrip ‘Attentäter’ (iemand die een aanslag pleegt) denken aan
terroristen. Stauffenberg wilde echter een ‘Tyrannenmord’ (moord op een
tiran) plegen om een ‘Unrechtsstaat’ te vervangen door een ‘Rechtsstaat’
(over het democratische gehalte hiervan bestaan twijfels zoals
hierboven aangegeven). Ook verzet ze zich tegen de fixering op de
persoon van Stauffenberg. Die laat immers geen recht wedervaren aan de
talloze mensen die betrokken waren bij de aanslag en de plannen voor de
staatsgreep.
Stauffenberg had toch ietwat minder complexen dan zijn kleindochter wat betreft de Duitse identiteit
Inderdaad
wordt Stauffenberg opgehemeld als de eenzame held, maar in feite was
hij niet eens het brein achter de staatsgreep. Dat waren eerder mensen
als een Olbricht die achter de schermen werkten. Von Bechtolsheim
verwerpt ook de idee als zou het handelen van Stauffenberg ‘monocausaal’
vanuit zijn jeugdige gedweep met Stefan George te verklaren vallen. Wel
vindt ze ‘als Europäerin, die gerne in Deutschland lebt’ [als Europese
vrouw die graag in Duitsland leeft] het ‘patriotisme’ van haar
grootvader bevreemdend. Stauffenberg had toch ietwat minder complexen
dan zijn kleindochter wat betreft de Duitse identiteit. ‘Deutschland’
was dan ook het allerlaatste woord dat over zijn lippen vloeide toen hij
voor het vuurpeloton stond. Over wat de laatste woorden van
Stauffenberg waren, wordt nog altijd gediscuteerd: luidde de zin ‘Es
lebe das geheime Deutschland‘ [Leve het verborgen Duitsland] — een
verwijzing naar Stefan George —, of ‘Es lebe das geheiligte Deutschland’
[Leve het geheiligde Duitsland]?
*
Dirk Rochtus
19 juli 2019
PS
Dirk Rochtus werkt momenteel aan een boek over het (veelvormige) verzet tegen Hitler. Dat verschijnt in mei 2020.
*
verzet tegen extreemrechts’
Dat
is de mening van Märkelover dee aanslag op Hitler. Rare
gedachtenkronkel, als U het mij vraagt. Ze vereert Staiffenberg, omdat
die het Nationaal Scialistisch Duitsland wilde vernietigen. Die was dus in feite rechts, zelfs tot in het extreme van de misdaad tegen het wettelijk gezag.
Anders gezegd: das Mädchen spint garen uit om het even welke hoek.
Dat zal zeker, naast de bibbrigheid die we op de TV zien , het begin zijn van dementie?
*
Maandag 22 Juli 2019
Geen opmerkingen:
Een reactie posten