*
Dr Livingstone, I presume….
*
Rudi
is de naam en hij sluit voorlopig de rangen van zijn illustere
voorgangers, de Stanleys, de Livingstones, de Debruynes, de
Lippensen,enz, enz.
**
*
Alle Zuid- en Noordpolen zijn blootgelegd, de loop van de Nijl is bekend…
Dus
gaat het nu meer in de richting van Dhengis Kahn, Attila de Hun en
andere Helden van de Linxe Wereldkerk. Vooral niet vergeten! Het gaat
tenslotte over de VRT, weg ermee.
**
Die toren staat toch wel Slinx in beeld, zeker!
*
Hém,
de Rudi, en zijn achtergronden zijn effenaf adembenemend vanwege de
doorstoken kaart die ze uitbeelden. In één woord: dok af zoveel dagge
kunt, want die sukkelaars van de andere kant van de wereld moeten
geholpen worden om bij ons een beter leven te komen zoeken.
**
*
“Komt
allen tot Mij – dit is maar bij manier van spreken, de Slinxe ‘draai’
aan het algemeen menselijk gevoel van medelijden, om het geld te halen
waar het zit. Is voor de Rudi zekerlijk NIET persoonlijk bedoeld – “gij,
die belast en beladen zijt, en Ik zal U verkwikken”.
Klinkt
mij bekend in de oren. Heel zeker dat hém ook dààr de mosterd heeft
geschept. Tot daar aan toe. Maar het is wel erg, dat hij die mosterd uit
een bloedrode mosterdpot heeft gehaald. Een pot ‘als een wereld zo
groot waar zijn vlag staat geplant’ van waaruit het bloed onophoudelijk
overloopt.
Och, ver moet men niet zoeken. Want bij de TeeVee gaan allen op dezelfde pot om er door hetzelfde gat hun gevoeg te doen.
**
Moederliefde en kinderlijke onschuld
Doet Rudi Vranckx aan 'framing'?
**
foto: ©Reporters
Vranckx: Framing van een crisis
**
*
Rudi
Vranckx is wereldberoemd in Vlaanderen. Op Canvas is hij zo ongeveer
alomtegenwoordig. Zijn persoon heeft de statuur van een merk. Dat komt
onder meer omdat hij al jarenlang een programma onder zijn eigen
achternaam heeft
geniet. Wat ook helpt is dat hij in al die programma’s nadrukkelijk
zelf in beeld verschijnt. Vaak wordt in zijn reportages een contrast
geschapen tussen moeders die voor hun baby’s of peuters zorgen en een
achtergrond van maatschappelijk geweld. Het lijkt een beetje op het
kerstverhaal: de pasgeboren Jezus omringd door de zorg van Maria en
Jozef, tegen de kille achtergrond van een volkstelling uitgevoerd door
de vijandige Romeinse bezetter. Bij Vranckx is die achtergrond een
internationaal conflict.
Jemen
In
een vraaggesprek met Vranckx in Maastricht brengt hij de burgeroorlog
in Jemen ter sprake. Die is uitgegroeid tot een internationaal conflict
waarbij ook Syrië en Saoedi-Arabië betrokken zijn. Het filmfragment
tijdens het vraaggesprek bevat scènes die terug te vinden zijn in een
reportage voor Het Journaal en in een reportage voor Terzake. Vranckx –
daar is hij tijdens het vraaggesprek heel open over – is in Jemen op
zoek naar een verhaal dat de kijker herkent, waarmee de kijker zich kan
identificeren en dat de kijker emotioneel raakt. Het verhaal dat Vranckx
in het geval van Jemen tevreden stelt, betreft moeders die falen hun
kinderen op te voeden: de kinderen groeien niet in gewicht en niet in
lengte omdat er geen voedsel voor hen is.
strijdende partijen verhinderen dat het voedsel bij de bevolking komt
De
kinderen zouden ondervoed zijn, omdat de strijdende partijen
verhinderen dat het voedsel bij de bevolking komt. Wat mij opvalt, is
dat de moeders er niet ondervoed uitzien. Een van de moeders wordt zelfs
volgepropt met voedzaam voedsel, zodat ze weer melk kan geven om haar
kind te voeden. Waarom het kind niet gewoon de fles krijgt, blijft
onduidelijk. Maar kennelijk is het probleem op dat moment niet dat er
geen voedsel beschikbaar is. Zo wordt het echter niet gepresenteerd. De
kijker krijgt de indruk dat het hier louter om gebrek aan voedsel gaat.
Dat is de hoofdboodschap.
Honger: wie krijgt er voedselhulp?
In
de reportage voor Terzake is trouwens duidelijk te zien dat het ene
kind sterk vermagerd is, terwijl het ander kind bolle wangetjes
vertoont. Ook is er een volwassen man te zien die nadrukkelijk toont hoe
mager hij is. Om hem heen staan andere volwassenen die helemaal niet zo
mager zijn. Maar als de een is uitgehongerd, en de ander niet, dan kun
je je toch afvragen wat hier nu eigenlijk aan de hand is. In het geval
van de sterk vermagerde man bestaat de mogelijkheid dat het om ziekte en
niet om honger gaat.
Met
betrekking tot een geruchtmakende foto uit de Balkan-oorlog heeft zulk
een misverstand daadwerkelijk bestaan. De gefotografeerde man heeft
naderhand laten weten dat hij zo mager was vanwege een ziekte. Een
andere mogelijkheid is dat een deel van de plaatselijke bevolking wél
voedselhulp ontvangt en het andere deel van de bevolking niét. Die
mogelijkheid doet me denken aan het sprookje van Hans en Grietje. Hans
laat steeds een kippenbotje zien als de heks controleert of hij aankomt.
Als westerlingen in Jemen informeren naar de voedselsituatie, dan is
men wellicht geneigd door ziekte of honger verzwakte mensen naar voren
te schuiven. Dat vergroot immers de kans dat de westerlingen tot het
oordeel komen dat er meer voedsel aangevoerd moet worden.
Andere oorzaken?
een bodempje pap van meel
Ongeloofwaardig
zijn ook de scenes waarin snel in een pannetje een bodempje pap van
meel wordt bereid. Je ziet vervolgens dat de pap heel knoeierig met de
hand in de monden van de kinderen wordt gevoerd. Iedereen krijgt een
beetje binnen, maar het merendeel gaat door het geknoei verloren. Waar
echt voedseltekorten bestaan wordt ervoor gezorgd dat niets verloren
gaat. Bekend is overigens dat er in diezelfde regio voorraden
voedselhulp bevinden waar 3,5 miljoen mensen een maand lang van kunnen
eten.
Het
probleem is dat de hulpinstanties niet meer bij die voedselvoorraden
geraken, omdat de infrastructuur ernaartoe vernietigd is. Dan acht ik
het waarschijnlijk dat die voorraden allang door strijdgroepen zijn
geconfisqueerd. Die zijn verdeeld over hun strijders en over dat deel
van de bevolking waartoe hun aanhang behoort. Dat zou dan tevens
verklaren waarom de honger ter plekke ongelijk is verdeeld.
De methode Vranckx wreekt zich…
Zo wast hij zijn handen in onschuld.
Hier
wreekt zich mijns inziens de methode Vranckx. Hij waakt er weliswaar
over dat hij zelf geen onware beweringen doet, maar hij toont zich
weinig kritisch over de beelden die hij toont. Als hij de plaatselijke
bevolking aan het woord laat, moeten de televisiekijkers maar voor
zichzelf uitmaken of zij die uitspraken al dan niet te geloven. Zo kan
Vranckx niet eens verweten worden dat hij naïef is. Zijn eigen mening
formuleert hij niet als beweringen, maar als retorische vragen. Zo wast
hij zijn handen in onschuld.
Maar
het achterwege laten van kritisch commentaar en kritische vragen komt
bij de kijker toch zo over, dat dit blijkbaar niet nodig is. Als Vranckx
geen bedenkingen bij de beelden heeft, dan hoeft de kijker die ook niet
te hebben. Vranckx was immers ter plaatse. Hij heeft alles van dichtbij
gezien. Hij weet dus beter wat er gaande is dan de kijker. Vranckx
legitimeert dus de beelden en de uitspraken van de plaatselijke
bevolking door kritische vragen en kritisch commentaar achterwege te
laten.
Maar
ook áls we ervan uitgaan dat de geïnterviewde Jemenieten altijd de
waarheid vertellen, en dat de beelden laten zien wat ze suggereren, dan
nóg blijft het de vraag in hoeverre inzoomen op hongerende kinderen en
hun moeders het conflict waarheidsgetrouw weergeeft. De suggestie is dat
over de hoofden van moeders en kinderen heen een ingewikkeld conflict
wordt uitgevochten, waar ze zelf part nog deel aan hebben. Het beeld
zoomt dus in op hoe onschuldige kinderen en hun moeders te lijden hebben
onder de oorlog. De vraag is of zulk een inzoomen een vorm van ‘framen’
is die de werkelijkheid geweld aan doet. Vranckx meent van niet. Ik
meen van wel.
De boze buitenwereld en het gezin
kiest die wél partij?
Vranckx
zoomt dermate op de zorg voor het kind in het gezin in, dat het nog
maar enkel gaat over de invloed van de boze buitenwereld op het gezin,
en niet meer over de posities die het gezin zelf in die buitenwereld
inneemt. Wat is bijvoorbeeld de rol van de vader? Onttrekt die zich aan
de strijd, of kiest die wél partij? En als een moeder zich niet uitlaat
over de strijd, komt dat dan omdat zij enkel maar is geïnteresseerd in
het (op)voeden van haar kind, of is dat omdat zij als vrouw geacht wordt
zich niet over politiek uit te spreken?
En
wat is de rol van religie? De getoonde Jemenitische vrouwen zijn
ongetwijfeld religieus, waarschijnlijk islamitisch, en dus soennitisch
of sjiitisch. De toestand in Jemen is in 2015 geëscaleerd toen een
sjiitische minderheid de macht greep in het overwegend soennitisch land.
Hoe staan de getoonde moeders in dat conflict? Wat wordt er over dat
conflict verteld in hun moskee? Zijn er ter plaatse verschillende
moskeeën, van verschillende stromingen? Dat vertelt Vranckx allemaal
niet. Zo gomt hij het belang van religie uit het dagelijkse leven.
Relativering
In
politiek correcte kringen, waartoe ik Vranckx ook reken, bestaat de
neiging de rol van de islam weg te relativeren. Dat geldt met name voor
de tegenstelling sjiisme en soennisme. In 2015 werd nog verwacht dat de
sjiitische minderheid die in Jemen de macht had gegrepen, zelf wel zou
inzien dat haar machtsaanspraken in een overwegend soennitisch land
beperkt zijn. Gevaar was enkel dat de tegenstelling sjiitisch en
soenitisch zou gaan werken als een selffulfilling prophecy.
Arabist
Chams Eddine Zaougui duidt in 2015 deze selffulfilling prophecy als
volgt: ‘De tweespalt tussen soennisme en sjiisme binnen de islam is
eeuwenoud, maar door jarenlange verdeel-en-heers-politiek van Arabische
leiders is de situatie vergiftigd. Het wantrouwen zit diep en huidige
leiders blijven dat op cynische wijze uitbuiten. Een gevaarlijke
situatie die snel kan escaleren tot een regionale oorlog.’
Selffulfilling prophecy
Is een illusie, door de leiders in leven gehouden
Door
van een selffulfilling prophecy te spreken wordt de suggestie gewekt
dat hier sprake is van een illusie, door de leiders in leven gehouden.
In feite gaat het echter om een diep ingebrande, en daarom niet te
loochenen werkelijkheid waar bevolking én leiders gevoelig voor zijn.
Uit Zaouguis woorden trek ík de conclusie dat de eeuwenoude
tegenstelling tussen sjiisme en soennisme onder de oppervlakte nog
steeds springlevend is. Er hoeft niet veel te gebeuren of de veenbrand
gaat weer branden.
Wat
Zaougui selffulfilling prophecy noemt, zou ik ‘altijd te activeren
gebrouilleerdheid’ willen noemen. De verwachting van Zaougui en anderen
dat de sjiitische minderheid in Jemen haar machtsaanspraken wel tijdig
zou temperen, is trouwens niet uitgekomen. In plaats van op een herstel
van de binnenlandse verhoudingen is juist aangestuurd op grensconflicten
met het soennitische Saoedi-Arabië, wat aantoont dat de
gebrouilleerdheid zich ook van beneden naar boven beweegt.
Enkel slachtoffers?
Wat hij knap doet, is dat hij schrijft met filmmateriaal
Vranckx
portretteert de Jemenitische bevolking enkel als slachtoffer, niet als
dader. Wie zijn reportages bekijkt, ziet daardoor lang niet alles. De
kijker ziet vooral wat Vranckx wil dat je ziet. Zijn faam als reporter
is erop gebaseerd dat hij je met beelden kan laten denken wat hij wil
dat je denkt. Wat hij knap doet, is dat hij schrijft met filmmateriaal,
met monteren als belangrijk instrument. Zijn beelden sluiten nauw aan
bij wat hij wil zeggen.
Nadeel
is evenwel dat hij zijn verhaal op basis van filmmateriaal zó knipt dat
nog maar één conclusie rest. Zo kan Vranckx het zich kan permitteren de
conclusie aan de kijker over te laten. Het gevaar van zijn methode is
juist de inherente overtuigingskracht van de gemonteerde beelden. Veel
kijkers zijn geneigd zijn filmbeelden zonder meer als waarheid te
accepteren: ik heb het gezien, dus het is waar.
PAUL HEKKENS
*
Paul
Hekkens is cultureel antropoloog en algemeen econoom. Hij woont in
Maastricht. Zijn publicaties zijn terug te vinden via The Post Online,
De Limburger, de Volkskrant en Trouw.
*
Heb ik misschien iets tegen Vranckx?
Teergevoelige
lezers denken mogelijkerwijze misschien wel iets in die zin, maar ze
vergissen zich schromelijk. Als goede christen weet ik maar al te goed
dat ik mijn vijanden moet beminnen. Dat doe ik ook. Maar ze blijven mijn
vijanden. ‘k Moete d’er ne van éên.
Al
wat die vent doet, is gewoon tendentieus. Naar zijn eigen hand gezet.
Het is een overbekende manier van indoctrineren, namelijk van maar half
de waarheid te zeggen.
**
Maandag 2 December 2019
Geen opmerkingen:
Een reactie posten